Γεια σας,
ήθελα να σας ρωτήσω, έχω 2 παιδιά το ένα είναι 7 χρονών τελείωσε την πρώτη φέτος και το άλλο 1 έτους.

Ο μεγάλος μου γιος ήταν ένα πολύ συνεργάσιμο παιδί χωρίς να μου δημιουργεί προβλήματα και φασαρίες. Το τελευταίο χρόνο περίπου και ίσως λίγο νωρίτερα από το νήπιο έχει γίνει πολύ ατίθασος, απαιτητικός και φέρνει αντιρρήσεις σε ότι και να του πω.

Μου λέει μην με διατάζεις εμένα, κλαίει άμα του κλείσω την τηλεόραση (που θέλει να βλέπει συνέχεια) και βασικά το πρόβλημά μου είναι ότι δεν ξέρω πώς να τον αντιμετωπίσω.

Έχω δοκιμάσει και με τον κάλο τρόπο και με τον πιο αυστηρό αλλά δεν μπορώ να καταφέρω τίποτα.

Νικολίτσα Τ., Αγ. Δημήτριος

Σύμφωνα με την ψυχαναλυτική θεωρία για την ανάπτυξη η περίοδος από πέντε μέχρι δέκα ετών περίπου λέγεται λανθάνουσα. Ο όρος αυτός δόθηκε από τον ίδιο τον Freud (1905) με το σκεπτικό ότι η περίοδος αυτή είναι σχετικά ελεύθερη από συγκρούσεις και ενορμητικές πιέσεις. Η παιδική σεξουαλικότητα καταλαγιάζει σε σχέση με τις προηγούμενες αναπτυξιακές φάσεις και έχουμε το φαινόμενο της παιδικής αμνησίας.

Η παιδική αμνησία αφορά στην αδυναμία μας να θυμηθούμε γεγονότα και συναισθήματα της προσχολικής ηλικίας, όχι γιατί είναι ασήμαντα αλλά αντίθετα επειδή ήταν έντονα φορτισμένα συναισθηματικά και συνδεδεμένα με ψυχοσυγκρούσεις. Έτσι το παιδί έχει τον ψυχικό χώρο να αφοσιωθεί στη γνώση και δεν είναι τυχαίο που η έναρξη αυτής της περιόδου συμπίπτει με την είσοδο του παιδιού στο σχολείο. Επίσης, ο ψυχισμός του παιδιού είναι πιο ώριμος να διαχειριστεί άγχη και συγκρούσεις, ενώ τα ενδιαφέροντα του και οι σχέσεις του διευρύνονται από το οικογενειακό στο εξω-οικογενειακό περιβάλλον.

Από τα πέντε μέχρι τα οκτώ έτη περίπου, που ονομάζεται από κάποιους αρχική λανθάνουσα περίοδος (Μπεράτη, 1986), υπάρχει στο παιδί μια έντονη αμφιθυμία και ως αποτέλεσμα παρατηρούμε στη συμπεριφορά του μια εναλλαγή υπακοής και εναντίωσης.

Ο σχηματισμός του Υπερεγώ (δηλαδή του ψυχικού συστήματος που έχει τον ρόλο του εσωτερικού μας κριτή) δεν έχει διαμορφωθεί πλήρως. Συνεπώς το παιδί δύσκολα δέχεται την κριτική τόσο από τον εαυτό του όσο και απέξω και συνήθως προβάλει τα συναισθήματα του στους άλλους, π.χ. «δεν φταίω εγώ, οι άλλοι φταίνε». Επίσης, δυσκολεύεται ακόμη να περιμένει και να αναβάλλει κάποια πράξη ή ικανοποίηση και θέλει οι επιθυμίες του να πραγματοποιούνται σχετικά άμεσα.

Σε σχέση με την συμπεριφορά του γιου σας έχει σημασία να δείτε αν οι αντιδράσεις που περιγράφετε εμφανίζονται μόνο στη μεταξύ σας σχέση ή αν θεωρείτε ότι επεκτείνονται και στο ευρύτερο περιβάλλον του. Για παράδειγμα στο σχολείο: πως είναι τα πράγματα εκεί; πως τα πηγαίνει με τα μαθήματα και, κυρίως, με τους συμμαθητές του;

Αυτό είναι σημαντικό γιατί σε αυτή την φάση ένας από τους βασικούς στόχους που πρέπει να φέρει το παιδί εις πέρας είναι να γίνει μέλος μιας ομάδας. Η ομάδα των συνομηλίκων λειτουργεί σαν ένας μεταβατικός ενδιάμεσος χώρος στην πορεία του παιδιού προς την ανεξαρτητοποίηση και την μετατόπιση των σχέσεων του και των ενδιαφερόντων του από την οικογένεια στην κοινωνία. Προσφέρει στο παιδί υποστήριξη και το βοηθά να διαμορφώσει την δική του ταυτότητα.

Οι ομάδες σε αυτή την ηλικία είναι χαρακτηριστικά του ίδιου φύλου κάτι που σχετίζεται με την λύση του οιδιπόδειου: η περιφρόνηση που δείχνουν τα αγόρια προς τα κορίτσια έχει σχέση με την παραίτηση τους από τις επιθυμίες για την μητέρα τους και την απόρριψη της δικής τους θηλυκότητας ώστε να ισχυροποιήσουν την ταυτότητα του φύλου τους. Η συμπεριφορά του γιου σας μπορεί να οφείλεται και σε αυτή την παράμετρο.

Τέλος, θα πρέπει να συμπεριλάβουμε και τον παράγοντα της γέννησης του δεύτερου παιδιού (που συμπίπτει χονδρικά όπως τα περιγράφετε με την έναρξη της «αντιδραστικής» συμπεριφοράς του παιδιού) και την επίδραση που έχει, καθώς και το γεγονός ότι υπάρχει μια διαφορά ηλικίας 6 ετών στα αδέλφια.

Αυτό σημαίνει ότι μέχρι τα έξι του χρόνια ο γιος σας ζούσε ως μοναχοπαίδι και μετά βρέθηκε αντιμέτωπος με δραστικές αλλαγές. Με την γέννηση του μωρού, όχι μόνο έχασε μέρος της προσοχής σας, αλλά παράλληλα έπρεπε να απομακρυνθεί και επί του πραγματικού από κοντά σας λόγω της έναρξης του σχολείου. Επίσης, τα αδέλφια που έχουν λίγο μεγαλύτερη διαφορά ηλικίας δυσκολεύονται λίγο περισσότερο να επικοινωνήσουν και να ταυτιστούν το ένα με το άλλο σε σχέση με αδέλφια που είναι αναπτυξιακά πιο κοντά (Charles, 1999·Solnit, 1983).

Υπενθυμίζω βέβαια ότι η επιτυχής ψυχολογική πορεία της προσωπικότητας στα προηγούμενα στάδια, όπως π.χ. η σχέση του παιδιού με την μητέρα, τα θέματα σε σχέση με τον αποχωρισμό και την εξατομίκευση, ο έλεγχος των σφιγκτήρων και η πορεία του οιδιπόδειου, επηρεάζουν το πώς θα διαχειριστεί το παιδί τις ψυχολογικές απαιτήσεις αυτής της περιόδου.

Σας εύχομαι να περάσετε ένα όμορφο και ξεκούραστο καλοκαίρι.

Βιβλιογραφία:

• Charles, M. (1999). Sibling Mysteries: Enactments of Unconscious Fears And Fantasies. Psychoanalytic Review, 86, 877-901.
• Freud, S. (1905). Three essays on the theory of sexuality. In Standard Edition of the Complete Psychological Works of Sigmund Freud (Vol. 10, pp. 1-149). London: Hogarth Press.
• Μπεράτη, Σ. (1986). Ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη της λανθάνουσας περιόδου. Στο Γ. Τσιάντης & Σ. Μανωλόπουλος (Επιμ) Σύγχρονα Θέματα Παιδοψυχιατρικής, Τόμος Α΄: Ανάπτυξη, σελ. 31-41. Αθήνα: Καστανιώτης.
• Solnit, A. J. (1983). The Sibling Experience – Introduction. Psychoanalytic Study
• of the Child, 38, 281-284.

Ευχαριστώ για την απάντησή σας,

ήθελα να σας ρωτήσω πως μπορώ να χειριστώ την συμπεριφορά αυτή, να είμαι απόλυτη σε ότι λέω ή όχι (δηλαδή όταν λέω κλείσε την τηλεόραση και πήγαινε για ύπνο, να την κλείσω εγώ άμα δεν το κάνει και να τον στείλω για ύπνο;)

Ευχαριστώ

Ο καθένας από εμάς έχει τα δικά του χαρακτηριστικά που συνιστούν την προσωπικότητα του και τους δικούς του τρόπους να αντιμετωπίζει τα πράγματα. 

Ο τρόπος που σχετιζόμαστε με τους άλλους είναι σταθερός και σε μεγάλο μέρος ασυνείδητος. Κατά συνέπεια, δεν μπορείτε να αλλάξετε τον τρόπο που σχετίζεστε με τον γιο σας -και δεν θα έπρεπε άλλωστε γιατί έτσι σας αγαπά ως μαμά του, ως το πιο σημαντικό πρόσωπο στη ζωή του. 

Αυτό που μπορείτε να κάνετε είναι να διερευνήσετε τα φαινόμενα αυτά που σας δυσκολεύουν και να δείτε με τι μπορεί να συνδέονται και να τα βάλετε σε λόγια. 

Ας πούμε με την τηλεόραση που σας απασχολεί, γιατί το κάνει το παιδί; θέλει να έχει τον έλεγχο; θέλει να πάρει απόσταση από εσάς και αντιδρά ότι και να πείτε; θέλει με αυτό τον τρόπο να πάρει φροντίδα με το να ασχολείστε; βλέπει κάτι συγκεκριμένο στην τηλεόραση και το χρησιμοποιεί αμυντικά; (π.χ. ένα τυχαίο παράδειγμα: ένα παιδί που βλέπει έργα με βία ενδεχομένως να διαχειρίζεται έτσι τον θυμό του ταυτιζόμενο με τους ήρωες που ασκούν βία). 

Υπάρχουν πάρα πολλές υποθέσεις αλλά σε αυτό το πλαίσιο (δηλάδη μέσα από την στήλη) δεν μπορώ να σας πω κάτι παραπάνω και πιο συγκεκριμένο, ιδιαίτερα μια και πρόκειται για μια τυφλή αξιολόγηση (δηλαδή χωρίς να δω το παιδί). 

Κάτι που μπορείτε να κάνετε είναι να τον υπευθυνοποιήσετε, ας πούμε στο παράδειγμα που χρησιμοποιείτε με την τηλεόραση να του πείτε να σας πει τι προτείνει εκείνος να γίνεται. Να είστε προετοιμασμένη ότι μπορεί να προτείνει ας πούμε να βλέπει τηλεόραση όσο θέλει! Μπορείτε τότε να του εξηγήσετε με ήπιο τρόπο ότι είναι σημαντικό για εκείνον να κοιμάται επαρκώς ώστε να είναι ξεκούραστος την άλλη μέρα τόσο για να παρακολουθεί στο σχολείο όσο και για να έχει ενέργεια να παίξει και να ασχοληθεί και με άλλες δραστηριότητες. 

Καλό είναι όσο γίνεται τα πράγματα να καταλήγουν με έναν τρόπο που να δίνει και στους δύο ένα κομμάτι ελέγχου -δηλαδή ούτε εκείνος να νοιώθει ότι δεν έχει κανέναν έλεγχο και κάνετε ότι θέλετε εσείς, αλλά ούτε κι εσείς να νοιώθετε ότι εκείνος σας κάνει ότι θέλει. 

Και γενικώς είναι καλό να απευθύνεστε στην πράξη και όχι στο άτομο. Για παράδειγμα: “αυτό που έκανες ήταν κακό” και όχι “είσαι κακό παιδί”, ώστε το μήνυμα να είναι ότι εγώ σε αγαπάω έτσι κι αλλιώς, αλλά δεν εγκρίνω αυτό που έκανες. 

Ελπίζω να σας έδωσα κάτι πίσω. 

Οπλιστείτε με υπομονή και καλή επιτυχία!