Απαντά η Έλενα Τερζίογλου
Κλινική Ψυχολόγος

Καλησπέρα σας,
είμαι μια νέα μαμά 25 ετών, με δυο υπέροχα αγοράκια 2,5 ετών το πρώτο και 7 μηνών το δεύτερο. Η αλήθεια είναι πως δεν ήθελα τόσο κοντά ηλικιακά τα παιδιά μου, η δεύτερη εγκυμοσύνη ήταν απρογραμμάτιστη και οφείλω να ομολογήσω πως μόλις το ανακάλυψα κάθε άλλο παρά χαρά ένιωσα.

Όσο κι αν με πληγώνει και να με πονάει τώρα που πέρασε ο καιρός και πιστεύω -μάλλον θέλω να πιστεύω- πως συνήλθα πέρασα πολύ μεγάλο σοκ. Πρώτα απ’ όλα ένιωσα τύψεις στον τότε 14 μηνών γιο μου, θεώρησα πως θα αναγκαστώ να τον παραμελήσω, πως το δεύτερο παιδί θα με χωρίσει από το μωρό μου (σκεφτόμουν λες και δεν ήταν μωρό μου και το παιδί στη κοιλιά) μέσα σε όλα ο άντρας μου είχε χάσει τη μόνιμη δουλειά του και δούλευε περιστασιακά και λόγω της εγκυμοσύνης μου αναγκάστηκα να σταματήσω και τη δική μου δουλειά.

Έπεσαν όλα μαζεμένα, χρέη, έχασα τη δουλειά μου που μ’ άρεσε κιόλας πολύ, είχα υπερβολικό δέσιμο με τον πρωτότοκο γιο μου… έκλαιγα διαρκώς, ντρέπομαι θανάσιμα που το λέω αλλά παρακαλούσα να αποβάλλω, ο άντρας μου αισιόδοξος να μου λέει θα τα καταφέρουμε και πως ο θεός ξέρει τι κάνει, δε θα μας αφήσει, αλλά εγώ τίποτα.

Σε όλη την εγκυμοσύνη δε πρόσεχα καθόλου, έκανα κανονικά όλες μου τις δουλειές στο σπίτι, σήκωνα αγκαλιά τον γιο μου παρ’ όλες τις απαγορεύσεις του γιατρού μου, δε λαχταρούσα όπως στη πρώτη εγκυμοσύνη να κάνω υπερήχους, να το νιώθω να κλωτσάει κτλ, ένιωθα πως όλο αυτό ήταν ένας μπελάς.

Παρόλα αυτά χίλιες δόξες να έχει ο Θεός γέννησα το δεύτερο παιδάκι μου γερό και δυνατό, πέρασα όμως έναν μήνα αρνητικών προς το μωρό σκέψεων του τύπου: τώρα εγώ πρέπει να το φροντίσω; πρέπει να το πάρω αγκαλιά; κι αν ζηλέψει το παιδί μου; (λες κι αυτό το πλασματάκι δεν ήταν κι αυτό παιδί μου) αμάν πια πάλι κλαίει και θα μου ταράξει το αγοράκι μου… ήμουν η ντροπή της μητρότητας προσωποποιημένη,  απέναντι στο δεύτερο παιδί μου δεν στάθηκα τόσο καλή μανα όσο στο πρώτο όσο ήταν νεογέννητο και νιώθω τρομερές τύψεις…

Με τον καιρό συνήλθα, με στήριξε και ο άντρας μου πάρα μα πάρα πολύ και πλέον νιώθω ντροπή για τα όσα έλεγα και ένιωθα και πλέον φέρομαι στο παιδί μου σαν ισάξιο μέλος της οικογένειας μας και ευχαριστώ τον Θεό που με φώτισε και προστάτεψε το παιδί μου και δεν έκανα κάτι που τώρα θα μετάνιωνα.

Μακρηγορώ το ξέρω, αλλά αν δεν τα ανέλυα αυτά δεν θα είχα βάση να θέσω το ερώτημα μου: πριν λίγες μέρες έστειλα τον πρώτο μου γιο στο χωριό με τη γιαγιά του και θα τον πάρουμε πάλι επιστρέφοντας το Πάσχα, πρώτον για να ξεσκάσει, να ευχαριστηθεί τη φύση και κατά δεύτερο λόγο να ξεκουραστώ κι εγώ γιατί ο μεγάλος μου γιος είναι υπεδραστήριος.

Περνώντας οι μέρες μου λείπει όλο και πιο πολύ, τον θέλω πίσω, αλλά ξέρω πως περνάει πολύ καλά, το ευχαριστιέται και μας το δείχνει κάθε φορά που τηλεφωνιόμαστε, αλλά ξαφνικά ένα απόγευμα ένιωσα κάτι που με πλήγωσε πολύ. Καθώς κοιτούσα τον 7 μηνών γιο μου  για μια στιγμή, για 5 λεπτά τον θεώρησα υπεύθυνο που αποχωρίστηκα τον άλλο μου γιο, σκέφτηκα πως αν δεν είχα μείνει τόσο σύντομα έγκυος δεν θα κουραζόμουν τόσο πολύ ώστε να δεχόμουν τη προσφορά της πεθεράς μου να τον πάρει για λίγες εβδομάδες.

Τρόμαξα με αυτή μου τη σκέψη και όταν συνήλθα αγκάλιασα αμέσως το μωρό μου και του ζητούσα συγνώμη. Γιατί το παθαίνω αυτό; γιατί σκέφτηκα έτσι; μήπως χρειάζομαι βοήθεια κάποιου ειδικού;

Συγνώμη για τη μακρηγορία, ευχαριστώ εκ των προτέρων για το χρόνο σας
Σπυριδουλα Μ.,  Πρέβεζα

Αγαπητή Σπυριδούλα,

η αλήθεια είναι ότι την περίοδο της εγκυμοσύνης και της λοχείας το οικογενειακό και το φιλικό περιβάλλον -ακόμη και το ιατρικό- τείνει να επικεντρώνεται σε ότι αφορά το έμβρυο ή το νεογέννητο. Μέσα σε όλα αυτά η γυναίκα πολλές φορές δυσκολεύεται να διακρίνει την δική της φωνή, την δική της επιθυμία, τα δικά της συναισθήματα.

Σχετικά πρόσφατες ανθρωπολογικές έρευνες υποδεικνύουν ότι υπάρχει μια πολιτισμική κατασκευή σε σχέση με την γέννηση και την μητρότητα. Σύμφωνα με αυτή την κατασκευή η εγκυμοσύνη πρέπει να είναι πάντα προγραμματισμένη, το ζευγάρι θα πρέπει να είναι σταθερό (και νόμιμο) και να υπάρχει οικονομική ασφάλεια. Το ιδεώδες έχει να κάνει με την εικόνα μιας ευτυχισμένης μητέρας και ενός «τέλειου» μωρού. Έτσι σε σχέση με αυτές τις επιταγές κάθε γυναίκα μπορεί να νοιώσει ότι κάπου αποτυγχάνει (Lattimer & Hart, 1997).

Τι είναι όμως η επιθυμία για παιδί; Είναι ένα μάλλον σύγχρονο ερώτημα αφού πριν από 50 χρόνια που η αναπαραγωγή ήταν συνδεδεμένη με το πεπρωμένο δεν θα τίθετο καν. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι η επιθυμία για ένα παιδί είναι συγχρόνως το πιο φυσικό πράγμα του κόσμου και ταυτόχρονα το πιο μυστήριο πράγμα. Μυστήριο γιατί είναι δύσκολο να απαντηθεί το ερώτημα των ασυνείδητων κινήτρων που κρύβονται πίσω από αυτή την επιθυμία για αναπαραγωγή.

Στα ζώα η επιθυμία για αναπαραγωγή ταυτίζεται με την σεξουαλική επιθυμία και υποστηρίζεται από το ένστικτο που βρίσκεται στην υπηρεσία της επιβίωσης του είδους. Στον άνθρωπο το μοναδικό ένστικτο που υπάρχει είναι αυτό της ατομικής επιβίωσης, ένστικτο που τείνει να προστατεύει το υποκείμενο ή την ελάχιστη ομάδα του (δηλαδή το ζευγάρι) προκειμένου να επιβιώσει σε έναν λιγότερο ή περισσότερο εχθρικό κόσμο.

Με αυτή την θεώρηση θα μπορούσε να εξηγηθεί η επιθυμία για έκτρωση, η διάδοση της αντισύλληψης ή οι μαζικές τοποθετήσεις των παιδιών σε τροφούς τον 19ο αιώνα ώστε οι γυναίκες να εργάζονται όσο περισσότερες ώρες γίνεται. Έτσι θα μπορούσε να πει κανείς ότι στον άνθρωπο κάποιες φορές το ένστικτο τον προστατεύει εις βάρος ενδεχομένως του είδους του (Bydlowski, 1991).

Ας δούμε τι δεν είναι η επιθυμία για παιδί: Η επιθυμία για ένα παιδί σίγουρα δεν ταυτίζεται με τον προγραμματισμό για την απόκτηση ενός παιδιού που είναι μια ιδέα συνειδητή. Μια άλλη διάκριση είναι η επιθυμία για παιδί και η ανάγκη για παιδί. Η δεύτερη μπορεί να εγκατασταθεί μετά από μια παρεμπόδιση της μητρικής ικανότητας (όπως για παράδειγμα μια αποβολή, μια εξωμήτριος κύηση) ή επίσης μετά από ένα πένθος.

Σε αυτή την περίπτωση το παιδί που αργεί να έρθει ή δεν έρχεται ενδέχεται να είναι το υποκατάστατο μιας απώλειας, ασυνείδητα πάντοτε, και είναι πολύ βασικό τα συναισθήματα οδύνης που υποβόσκουν σε σχέση με αυτήν να έρθουν στο προσκήνιο και να τύχουν επεξεργασίας.

Τέλος, ένα τρίτος διαχωρισμός θα πρέπει να γίνει ανάμεσα στην επιθυμία για εγκυμοσύνη που σχετίζεται κυρίως με το άγχος της αναπαραγωγικής ικανότητας και την επιθυμία για ένα παιδί.

Πως όμως εγκαθίσταται τελικά αυτή η επιθυμία; Καταρχάς φαίνεται ότι ακολουθεί διαφορετική οδό στα δύο φύλα. Στο κορίτσι, κρίσιμο ρόλο παίζει η σχέση που εγκαθιστά με την μητέρα της τους πρώτους 18 μήνες της ζωής της και η ταύτιση με αυτή την μητέρα. Η μητέρα αυτής της περιόδου είναι μια μητέρα τρυφερή, δοτική, η πηγή της ζωής και της επιβίωσης. Αργότερα, η μητέρα αλλάζει τόσο στην οιδιπόδεια περίοδο (που το κορίτσι ανακαλύπτει α) την διαφορά των φύλων και β) το ότι η μητέρα μπορεί να μείνει έγκυος ενώ η ίδια όχι) όσο και στην εφηβεία (που υπάρχει αντιπαλότητα και αμφιθυμικά συναισθήματα προς την μητέρα).

Σαφώς δεν αναφέρομαι στην πραγματική, αλλά στην εσωτερική μητέρα του κοριτσιού όπως διαμορφώνεται σύμφωνα με τα εξελικτικά στάδια που περνά ψυχικά το κορίτσι μέχρι την ενηλικίωση.

Όλα αυτά τα «εμπόδια» λοιπόν θα πρέπει να ξεπεραστούν από το κορίτσι ώστε να επιβιώσει η ταύτιση με την «αρχική» μητέρα της τρυφερότητας, την μητέρα των πρώτων χρόνων της ζωής της και, φυσικά, να βρεθεί και ένας σύντροφος της δικής της γενιάς ώστε να φανταστεί την σύλληψη ενός παιδιού με αυτόν τον άνδρα.

Τέλος, μια εξαιρετικά σημαντική διάσταση που πρέπει πάντα να λαμβάνεται υπόψη είναι η επιθυμία δια μέσου των γενεών. Δηλαδή, κατά πόσο η επιθυμία για παιδί προέρχεται από την οικογενειακή ιστορία του ατόμου.

Έτσι, κάθε παιδί, άλλο περισσότερο και άλλο λιγότερο, φέρει από την γέννηση του ένα «διαγενεαλογικό ένταλμα», δηλαδή κληρονομούμενες ασυνείδητες φαντασιώσεις και προβολές που μεταδίδονται από τους γονείς στις πρώιμες σχέσεις με το μωρό. Αυτές πηγάζουν από τις εμπειρίες και αλληλεπιδράσεις που είχαν οι γονείς με τους δικούς τους γονείς όταν ήταν μικροί (Lebovici, 1989).

Έτσι ο καθένας μας φέρει μέσα του σε ένα βαθμό τις επιθυμίες των γονιών που μας έφεραν στον κόσμο, επιθυμίες όμως που είναι ασυνείδητες και για τους ίδιους τους γονείς που τις μεταδίδουν. Ένα πολύ συχνό παράδειγμα γι’ αυτό είναι το από πού παίρνει το όνομα του το παιδί και το νόημα που έχει συμβολικά για τους γονείς.

Θα σας πρότεινα εφόσον φαίνεται ήδη να έχει διαμορφωθεί μέσα σας ένα αίτημα, να επισκεφτείτε κάποιον ειδικό ώστε να διερευνήσετε μαζί τι σημαίνει για εσάς η απόκτηση αυτού του δεύτερου παιδιού, ποιες είναι οι φαντασιώσεις και τα συναισθήματα που το συνοδεύουν, καθώς φαίνεται να σας απασχολεί ιδιαίτερα αυτό το θέμα και να εμπλέκεται στην λειτουργία σας ως μητέρα.

Βιβλιογραφία:

1. Bydlowski, M (1991). La transparence psychique de la grossesse. Etudes Freudiennes, 32, 135-142.
2. Lattimer, M & Hart, A. (1997). Cultural constructions of pregnancy in abortion counselling and maternity services: two sides of the same coin? Anthropology in action, 4, 1-5.
3. Lebovici, S. (1989). Les liens intergénérationels. Les interactions fantasmatiques. A S. Lebovici & F. Weil-Halpern (Eds) Psychopathologie du bébé. Paris: PUF.