Απαντά η Έλενα Τερζίογλου 
Κλινική Ψυχολόγος

Καλημέρα σας, και για μια ακόμη φορά σας ευχαριστώ που υπάρχετε για να μας λύνετε τις απορίες και να μας κατευθύνετε.

Το ερώτημά μου είναι ίσως λίγο περίεργο. Έχω μια κόρη 16 μηνών η οποία θηλάζει ακόμα, όχι μόνο για να φάει αλλά και χρησιμοποιεί το στήθος μου ως πιπίλα, για να ηρεμήσει κλπ. Εδώ και λίγες ημέρες επέστρεψα στην εργασία μου από τις καλοκαιρινές διακοπές και τη μικρή μου την φροντίζει προς το παρόν η μητέρα μου.

Εχτές, επιστρέφοντας από τη δουλειά μου ανέφερε ότι το μωρό ζητούσε στήθος για να κοιμηθεί και ότι της έδωσε το δικό της και αποκοιμήθηκε. Είναι κακό αυτό;;; Υπάρχει περίπτωση να δημιουργηθεί σύγχυση στο παιδί;;; Πρέπει να της ζητήσω να μην το ξανακάνει;;;

Η αλήθεια είναι ότι ένιωσα λίγο άβολα με την παραπάνω ανακοίνωση, αλλά δεν με απασχολεί το πως ένιωσα εγώ στιγμιαία, αλλά το να μην κάνουμε κάποιο κακό στην ψυχολογία του παιδιού.

Σας παρακαλώ αν μπορείτε να με συμβουλεύσετε τι να κάνω θα σας είμαι υπόχρεη.

Παναγιώτα Κ., Θεσσαλονίκη

Αγαπητή Παναγιώτα,

Κάθε ζεύγος μητέρας-παιδιού διαμορφώνει έναν μοναδικό, ειδικό δεσμό που μάλιστα έχει αρχίσει να δημιουργείται πριν από την γέννηση και από την πλευρά της μητέρας αλλά και του μωρού. Όταν γεννιέται ένα μωρό έχει ήδη μια σχέση με την μητέρα του ως προς τις ιδιότητες της (οσμή και φωνή).

Επίσης, η σωματική επαφή με την μητέρα του τον πρώτο χρόνο είναι πολύ βασική, ιδιαίτερα με το στήθος της που το θρέφει. Εντούτοις, παράλληλα με τον θηλασμό η μητέρα μιλά στο μωρό της για διάφορα πράγματα, γι’ αυτό που μπορεί να το ενοχλεί, για την πείνα του, το χαϊδεύει, επιτελεί δηλαδή μια λειτουργία για εκείνο (Bion, 1962).

Όλα αυτά εγγράφονται στο σώμα του μωρού ως μια αίσθηση ασφάλειας, ότι κάποιος το κρατά. Αυτό μάλιστα ισχύει ιδιαίτερα για μητέρες με πρόωρα μωρά, οι οποίες πρέπει να ενθαρρύνονται να έχουν σωματική επαφή μαζί τους καθώς είναι κρίσιμο για την ανάπτυξη τους όπως δείχνουν πολλές έρευνες (Nikolaou, Rosewell, Marlow & Glazebrook, 2009).

Ακόμη βασικό ρόλο παίζουν οι χειρισμοί της μητέρας πως κρατά το βρέφος, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Πως το πιάνει, πως το ταΐζει κ.λπ. Λειτουργεί σαν θώρακας στις διεγέρσεις και στις εντάσεις που νοιώθει το βρέφος. Η μητέρα κρατά το μωρό της και του προσφέρει την αγκαλιά της που είναι μια κοιλότητα όπως η μήτρα.

Πίνοντας το γάλα της μαμάς στην αγκαλιά της το μωρό θυμάται εμβρϋικές εμπειρίες γεύσης (άμνιο), ακούει την καρδιά της όπως την άκουγε πριν και ησυχάζει (Lebovici, 1996).  Σταδιακά λοιπόν, μητέρα και μωρό χτίζουν την δική τους μοναδική επικοινωνία και οι συναλλαγές τους παίζουν καθοριστικό ρόλο στη ρύθμιση της σωματοψυχικής ανάπτυξης του μωρού.

Όλα αυτά τα γράφω για να καταδείξω πως ο θηλασμός αποτελεί μέρος αυτής της συναισθηματικής σχέσης μητέρας-παιδιού και πώς η κάθε μητέρα είναι μοναδική για το παιδί της και δεν μπορεί να αντικατασταθεί από κανέναν γιατί δεν είναι ανταλλάξιμη, υπάρχει μια συναισθηματική επένδυση σε εκείνη.

Αυτό που είναι βασικό κατά την διάρκεια του αποχωρισμού είναι το πρόσωπο που φροντίζει το παιδί να του «θυμίζει» ότι θα ξαναβρεθεί με τη μαμά του, να βοηθά το παιδί ώστε να μην συνδέει την φαντασία του με την πραγματικότητα (για παράδειγμα «η μαμά έφυγε γιατί δεν με αγαπά»), και σαφώς να υπάρχει υποστήριξη στο κομμάτι αυτό και από τον πατέρα.

Δεν ξέρω ποια ήταν η σχέση του παιδιού έως τώρα με την γιαγιά του, αλλά αν πριν δεν την έβλεπε πολύ συχνά, ιδιαίτερα αν δεν τύχαινε να την κρατήσει για λίγο, ενδεχομένως τώρα να την αντιλαμβάνεται ως ένα «νέο» πρόσωπο. Πάντοτε όταν ένα «νέο» πρόσωπο φροντίζει το παιδί θα χρειαστεί ένα χρονικό διάστημα ώστε να εξοικειωθεί και να κατανοεί τις ανάγκες, τις χειρονομίες, την γλώσσα, τις εκφράσεις του.

Ακόμη, εκτός από το ότι γυρνάτε στην εργασία σας που είναι μια μεγάλη αλλαγή για την κορούλα σας, στην ηλικία που είναι τώρα υπάρχουν και σημαντικές αλλαγές σε ψυχικό επίπεδο για εκείνη. Βρίσκεται σε ένα σημαντικό στάδιο της διεργασίας αποχωρισμού-εξατομίκευσης που ονομάζεται επαναπροσέγγιση, το οποίο ξεκινά στους 15 μήνες περίπου, κορυφώνεται στους 18 –που είναι και η πιο δύσκολη περίοδος- και αρχίζει να φθίνει από τους 21 μήνες και μετά όπου διάφορα αναπτυξιακά επιτεύγματα συμβάλλουν στο να αποκτήσει πλέον το παιδί την ικανότητα να λειτουργεί σε μια μεγαλύτερη απόσταση και χωρίς τη φυσική παρουσία της μητέρας του (Mahler, Pine, & Bergman, 1975).

Γύρω στους 15 μήνες η ποιότητα της σχέσης μητέρας-παιδιού αλλάζει ως εξής: το παιδί δεν αναζητά μόνο την μητέρα του για να το καθησυχάσει σε περιόδους που αισθάνεται κάποια ανάγκη ή νοιώθει δύσκολα, αλλά ένα άτομο με το οποίο το παιδί επιθυμεί να μοιράζεται τον κόσμο που ανακαλύπτει συνεχώς.

Έτσι παρατηρεί κανείς στη συμπεριφορά του ότι συνεχώς πηγαίνει πράγματα στη μητέρα που έχει «ανακαλύψει». Ταυτόχρονα, αρχίζει να συνειδητοποιεί: α) ότι είναι ξεχωριστό από την μαμά του και β) ότι οι επιθυμίες της μητέρας δεν είναι πάντα ταυτόσημες με τις δικές του.

Αυτή η συνειδητοποίηση για διάφορους λόγους το κάνει να νοιώθει ανασφάλεια και φέρνει στο προσκήνιο συναισθήματα εγκατάλειψης καθώς και έντονο άγχος. Ενώ το παιδί χρησιμοποιεί όλο και περισσότερο τη σωματική του χωριστή ύπαρξη και αυτονομία, υπάρχει μια συνεχής ανησυχία για το που βρίσκεται η μητέρα.

Σε αυτή την φάση μπορεί να παρατηρηθεί έντονο άγχος αποχωρισμού που εκδηλώνεται με υπερκινητικότητα και ανησυχία ως άμυνες στο να μη βιωθεί το επώδυνο συναίσθημα της θλίψης (εφόσον σε αυτή τη φάση το παιδί δεν μπορεί ακόμη να το διαχειριστεί επαρκώς). Σχεδόν όλα τα παιδιά αυτή την περίοδο παρουσιάζουν ξεσπάσματα θυμού, μεγάλη ευαλωτότητα, οργή, αίσθημα αβοήθητου, δυσκολίες στον ύπνο, καθώς και άγχος προς τους ξένους (Mahler, et al., 1975).

Οπωσδήποτε τα πράγματα ίσως γίνονται πιο σύνθετα όταν προστίθεται και μια σημαντική εξωτερική αλλαγή στο περιβάλλον του παιδιού, όπως π.χ. αυτή που περιγράφετε, δηλαδή η επιστροφή στην εργασία.

Από την άλλη πλευρά βέβαια αυτή είναι μια φάση όπου το παιδί αρχίζει να παίρνει περισσότερη ευχαρίστηση από την κοινωνική αλληλεπίδραση. Ο κόσμος του επεκτείνεται για να συμπεριλάβει και τον πατέρα, αλλά και άλλα άτομα εκτός των γονέων (Abelin, 1971· Liebman, & Abell, 2000).

Η αναγνώριση της μητέρας ως ξεχωριστής ύπαρξης συνεπάγεται την αναγνώριση της ξεχωριστής ύπαρξης άλλων παιδιών και της ομοιότητας τους με εκείνο. Αναπτύσσεται η επιθυμία για καθρέφτισμα, μίμηση, ταύτιση με άλλα παιδιά.

Αυτές οι εξελίξεις λαμβάνουν χώρα στο μέσο της πρωκτικής φάσης όπου χαρακτηριστική είναι η απληστία και η ζήλια. Επίσης, με την ανακάλυψη της ανατομικής διαφοράς των φύλων το παιδί βιώνει το σώμα του ως δικό του κτήμα και δεν θέλει πια να το «διαχειρίζονται». Έτσι, δεν κάθεται πια παθητικό όταν το αλλάζουν ή το ντύνουν ή δεν θέλει να το αγκαλιάζουν ή να το φιλάνε εάν δεν θέλει.

Σαφώς βέβαια τονίζω ότι σε όλα αυτά πάντοτε παίζουν σημαντικό ρόλο πολλοί παράγοντες, κυρίως το πώς ήταν η σχέση σας με το παιδί έως τώρα. Θα σας έλεγα όταν περάσει αυτή η αρχική μεταβατική περίοδος και ηρεμήσουν κάπως τα πράγματα, να προσπαθήσετε σταδιακά να ενισχύσετε το κομμάτι της αυτονομίας του παιδιού, όπως για παράδειγμα να το βοηθήσετε να προσπαθεί να καθησυχαστεί με άλλους τρόπους εκτός από το στήθος, μένοντας όμως πάντα δίπλα του όταν αισθάνεται δύσκολα.

Σας εύχομαι καλή επιστροφή στην εργασία και καλή δύναμη.

Βιβλιογραφία:
• Abelin, E. L. (1971). The role of the father in the separation-individuation process In J. B. McDevitt & C. F. Settlage (Eds.), Separation-Individuation: Essays in Honor of Margaret S. Mahler, pp. 229–252. New York: International Universities Press.
• Bion, W. (1962). Learning from experience. London: Karnac.
• Lebovici, S. (1996). La psychopathologie du bébé: vers la psychiatrie périnatale. Στο: Π. Σακελλαρόπουλος. Σχέσεις μητέρας-παιδιού τον πρώτο χρόνο της ζωής. Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση, 1998.
• Liebman, S. J. & Abell, S. C. (2000). The forgotten parent no more: a psychoanalytic reconsideration of fatherhood. Psychoanalytic psychology, 17, 88-105.
• Mahler, M. S., Pine, F., & Bergman, A. (1975). The psychological birth of the human infant. New York: Basic Books.
• Nicolaou, M., Rosewell, R., Marlow, N., & Glazebrook, C. (2009). Mothers’ experiences of interacting with their premature infants. Journal of Reproductive and Infant Psychology, 27, 182-194.

Στείλτε νέο ερώτημα προς τη στήλη “Ρώτα τον Ειδικό“

Μητρικός Θηλασμός Fun page

Υποστηρικτική Oμάδα Μητρικού Θηλασμού “Απανταχού θηλάζουσες“