Απαντά η Έλενα Τερζίογλου
Κλινική Ψυχολόγος

Γεια σας!
Έχω δύο κοριτσάκια, το ένα θα κλείσει τριών χρονών και το άλλο 17 μηνών. Το πρόβλημα που έχω με τα παιδιά μου είναι ο ύπνος τους.

Την μεγάλη μου κόρη την θήλασα για 5 μήνες. Στην αρχή της ζωής της δεν κοιμόταν σχεδόν καθόλου αν δεν ήταν
στην αγκαλιά μου. Έτσι για να κοιμάμαι κι εγώ, την έβαζα δίπλα μου και όταν ξυπνούσε
την θήλαζα. Σταδιακά, δεν ζητούσε γάλα τη νύχτα αλλά πιο πολύ την παρουσία μου.

Αυτό δυστυχώς συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Της δίνω το βραδινό της γάλα, πάμε στο ειδικά διαμορφωμένο όμορφο δωμάτιο της (που πολλές φορές μου το ζητάει κιόλας), αποκοιμάται ενώ κάθομαι δίπλα της, κάποτε της τραγουδώ κάποτε όχι, και το βράδυ ξυπνά και με ζητά κλαίγοντας.

Πολλές φορές έρχεται αθόρυβα στο κρεβάτι που κοιμόμαστε εμείς με το σύζυγό μου, άλλες φορές πηγαίνω εγώ δίπλα της και με παίρνει ο ύπνος δίπλα της μέχρι να ξυπνήσει η άλλη μου μικρή κόρη. (Πολλές φορές, όταν κοιμόμαστε μαζί, ο ύπνος της είναι ανήσυχος σαν να βλέπει άσχημα όνειρα).

Τότε πάω στο άλλο δωμάτιο πάλι που είναι η κούνια της μικρής μου, της δίνω γάλα κι αν έχει ξυπνήσει στο μεταξύ η μεγάλη μου, έρχεται κι αυτή και κοιμόμαστε όλοι μαζί.

Η μικρή μου από την άλλη, μέχρι τώρα ξυπνά και χρειάζεται γάλα για να κοιμηθεί. Επιμένω να της το δίνω στο κρεβάτι της και μετά την παίρνει αμέσως ο ύπνος μετά από ένα τέταρτο του μπουκαλιού. Αν δεν πιει γάλα και είναι απλώς δίπλα μου, δεν την παίρνει ο ύπνος και συνεχώς στριφογυρίζει.

Τελευταία σηκώνεται κιόλας και θέλει να έρθει δίπλα μου κι αυτή να κοιμηθεί, ιδίως αν βλέπει και την αδερφή της δίπλα μου.

Όλοι μου λένε ότι τα παιδιά είναι προσκολλημένα επάνω μου και γι’ αυτό δεν μπορούν
να κοιμηθούν χωρίς εμένα.

Δεν εργάζομαι για να είμαι στο σπίτι μαζί τους μέχρι να πάνε
παιδικό σταθμό και τα δύο. Μεγαλώνουν μακριά από παππούδες, γιαγιάδες, ξαδέρφια
και λοιπούς συγγενείς. Καθημερινά έχουν τους γονείς τους που τους αφιερώνουν αρκετή
πιστεύω σημασία και χρόνο που τους χρειάζεται.

Πείτε μου τι μπορώ να κάνω για να αρχίσουν τα παιδιά μου σταδιακά  να κοιμούνται καλύτερα και χωρίς εμένα; Είναι κάτι που θα διορθωθεί μόνο του καθώς μεγαλώνει ένα  παιδί ή κάτι που πρέπει εγώ να κάνω εναλλακτικά για να το αλλάξω;

Σας ευχαριστώ.

Μαριάννα Α., Λήμνος, Ατσική

Αγαπητή Μαριάννα,

οι σκηνές που περιγράφετε νομίζω είναι γνώριμες σε όλους τους γονείς ως καθημερινές εικόνες.

Είναι σημαντικό το ότι περνάτε αρκετό χρόνο με τα παιδιά σας εφόσον το επιθυμείτε και υπάρχει η δυνατότητα, εντούτοις όλα τα παιδιά έχουν τα δικά τους άγχη που δεν έχουν πάντα να κάνουν με τους γονείς σαν πραγματικά πρόσωπα.

Επίσης τα παιδιά, ιδιαίτερα τα μικρότερα, δεν διαθέτουν τους μηχανισμούς ώστε να καθησυχάσουν τον εαυτό τους μόνα τους και χρειάζονται την βοήθεια κάποιου άλλου να το κάνει για εκείνα. Όσο πιο μικρό είναι ένα παιδί τόσο περισσότερο αυτό έχει να κάνει και με πιο στοιχειώδεις και βασικές ανάγκες που αδυνατεί να ρυθμίσει μόνο του.

Ωστόσο από την αρχή της ζωής το σύστημα γονιός-παιδί είναι ένα σύστημα αλληλεπίδρασης, ο γονιός επηρεάζει το παιδί και το παιδί επηρεάζει την κατάσταση του γονιού, όπως για παράδειγμα, ένας γονιός που περνά «ατέλειωτες» νύχτες αϋπνίας δίπλα στο νεογέννητο μωρό του (Aron & Bushra, 1998).

Η βασική λειτουργία του γονιού σε εκείνη την περίοδο είναι να συντονιστεί όσο το δυνατόν περισσότερο στις ανάγκες του μωρού ώστε να ανταποκριθεί σε αυτές (Stern, 1985). Επίσης, θα πρέπει να βοηθήσει το μωρό να αρχίσει σταδιακά να διαφοροποιεί τις καταστάσεις μέσα του (π.χ. πείνα, δίψα, νύστα) και να ενθαρρύνει την αυτορύθμιση αυτών των καταστάσεων ανάλογα με την ηλικία του παιδιού.

Η μετάβαση από το ένα επίπεδο ικανότητας στο επόμενο θα πρέπει να γίνεται ομαλά. Για παράδειγμα, η προετοιμασία για τον ύπνο μεταβάλλεται καθώς το παιδί μεγαλώνει. Οι γονείς χρησιμοποιούν περίτεχνες και συχνά χρονοβόρες τελετουργίες -με την θετική έννοια- για να βοηθήσουν το παιδί να πάει για ύπνο.

Όταν το παιδί μεγαλώσει λίγο προσθέτουν πράγματα που θα το βοηθήσουν να μεταβεί από την μια κατάσταση (εγρήγορσης) στην άλλη (ύπνου), όπως π.χ. «Σε λίγο θα είναι ώρα για ύπνο» και αργότερα όταν μεγαλώσει κι άλλο «Είναι ώρα να βάλεις τις πιτζάμες σου και να ετοιμαστείς για ύπνο».

Ύστερα διαβάζουν ένα παραμύθι, βοηθούν το παιδί να βουρτσίσει τα δόντια του, λένε μια προσευχή, τραγουδούν ένα τραγουδάκι, αυτά και άλλα πολλά ανάλογα με την «τελετουργία» της κάθε οικογένειας και το τι της ταιριάζει.

Σε αυτή την διαδικασία λοιπόν μπορεί κανείς να παρατηρήσει ότι το παιδί καθώς μεγαλώνει προχωρά ψυχονοητικά σε μια άλλη κατάσταση. Παραδείγματος χάριν, ένα παιδί 4 ετών μπορεί να ρωτήσει: «τι θα γίνει αν δω ένα κακό όνειρο;» Σε αυτή την ηλικία μπορεί να εξηγήσουμε στο παιδί τι είναι αληθινό και τι όχι, ποια είναι η πραγματικότητα και τι είναι στο νου μας, ότι οι γονείς θα είναι εκεί διαθέσιμοι, κ.α.

Με μεγαλύτερα παιδιά είναι κάπως πιο δύσκολο να τα προετοιμάζουμε και να τα μάθουμε να αλλάζουν π.χ. από το παιχνίδι, στην μελέτη, από την κινητικότητα και την αλληλεπίδραση με άλλους στην μοναχικότητα, την συγκέντρωση της προσοχής που απαιτεί η μελέτη.

Σε όλα αυτά διαφαίνεται το βασικό θέμα που έχει να κάνει με την σταθερότητα του εαυτού και την αυτορύθμιση σε διαφορετικές και ανόμοιες καταστάσεις και διαθέσεις. Αντίστοιχα, υπάρχει η ικανότητα που «δανείζει» ο γονιός στο παιδί που σταδιακά εκείνο εσωτερικεύει.

Ιδιαίτερα σε σχέση με τον ύπνο, όπως έχω αναφέρει σε προηγούμενο κείμενο, την ώρα του ύπνου αναζωπυρώνονται τα άγχη με αφορμή εξωτερικά ερεθίσματα κι έτσι ο ύπνος μπορεί να αποτελέσει πηγή φόβου για το παιδί (π.χ. οι μορφές που διαγράφονται διαστρεβλωμένες λόγου του σκοταδιού, οι σκιές, τι υπάρχει κάτω από το κρεβάτι, κ.λπ.).

Οι φόβοι αυτοί και τα άγχη που τους συνοδεύουν διαφοροποιούνται ανάλογα με το φύλο, την ηλικία και το αναπτυξιακό στάδιο που βρίσκεται το κάθε παιδί. Επιπλέον, υπενθυμίζω ότι η ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού δεν ακολουθεί μια ευθεία γραμμή, συνεπώς είναι φυσιολογικό να υπάρχουν περίοδοι που ένα παιδί έχει ανάγκη να γυρίσει σε συμπεριφορές που είχε εγκαταλείψει για να μπορέσει να διαχειριστεί τα άγχη του.

Ιδιαίτερα την ώρα του ύπνου αυτό το «πισωγύρισμα» συμβαίνει εκ των πραγμάτων. Υπάρχουν διάφορες στιγμές και χρονικές περίοδοι όπου το παιδί νοιώθει περισσότερο ευάλωτο και έχει ανάγκη να παλινδρομήσει.

Αυτό γίνεται είτε όποτε διανύεται μια περίοδος όπου κάποια ενδοψυχική σύγκρουση βρίσκεται στην «πρώτη γραμμή» (για παράδειγμα η μικρή σας κόρη βρίσκεται στο στάδιο του ψυχολογικού αποχωρισμού ονομάζεται «επαναπροσέγγιση», και η μεγάλη σας στη φάση του οιδιπόδειου συμπλέγματος) είτε όποτε υπάρχει κάποια αλλαγή στο εξωτερικό περιβάλλον (όπως παραδείγματος χάριν ο ερχομός ενός αδελφού).

Εν κατακλείδι, κανένα παιδί -ούτε καν εμείς οι «μεγάλοι» κάποιες φορές- δεν μπορεί να κοιμηθεί κατευθείαν σαν να ήταν ρομπότ. Σύμφωνα με έρευνες σε πολλές Δυτικές χώρες οι γονείς περιμένουν ακόμη και από πολύ μικρά παιδιά να έχουν την ικανότητα να κοιμηθούν μόνα τους.

Όσο «ειδικά» κι αν είναι διαμορφωμένο ένα δωμάτιο, όσο όμορφο κι αν είναι, δεν αλλάζει κάτι γιατί τα θέματα που απασχολούν το παιδί εκείνη την ώρα έχουν να κάνουν με την εσωτερική ψυχική πραγματικότητα.

Αυτό που θα ήθελα να παρατηρήσω είναι το ότι είναι σημαντικό –εφόσον κοιμούνται στα δωμάτια τους- να γυρίζετε κι εσείς στο δικό σας δωμάτιο και να μην περνάτε τελικά τη νύχτα σας εκεί. Από την άλλη καταλαβαίνω ότι δεν είναι εύκολο για τη μαμά να κάνει δρομολόγια όλο το βράδυ! Όμως, είναι σημαντικό να τους δώσετε να καταλάβουν ότι δεν μένετε εσείς οι τρεις μαζί και ο μπαμπάς χώρια.

Παράλληλα βέβαια θα είστε διαθέσιμη να ακούσετε τα άγχη και τους φόβους τους. Σε σχέση με τα όνειρα που αναφέρετε, επίσης είναι κάτι απόλυτα φυσιολογικό, ακόμη και τα μωρά βλέπουν όνειρα στον ύπνο τους.

Βιβλιογραφία:

1. Aron, L. & Bushra, A. (1998). Mutual Regression: Altered States in the Psychoanalytic Situation. Journal of the American Psychoanalytic Association, 46, 389-412
2. Stern, D. (1985). The interpersonal world of the infant: A view from psychoanalysis and developmental psychology. New York: Basic Books.