Ο ΠΟΥ έστειλε ειδικό ερωτηματολόγιο σχετικά με την υιοθέτηση των Προτύπων Ανάπτυξης στις αρχές υγείας όλων των χωρών του κόσμου. Το ερωτηματολόγιο περιελάμβανε θέματα όπως ποιοι δείκτες ανάπτυξης του παιδιού χρησιμοποιούνται από την χώρα, ποιοι έχουν τροποποιηθεί, ποια ειδικά για κάθε ηλικία διαγράμματα χρησιμοποιούνται, ποια χρησιμοποιούνταν παλιά, ποιες δραστηριότητες είναι σε εξέλιξη ώστε να ενσωματωθούν τα πρότυπα ΠΟΥ στην πολιτική υγείας, και ποιοι οι λόγοι που δεν υιοθετούνται.

Απάντησαν όλες οι χώρες του κόσμου – 219. Έως και τον Απρίλιο του 2011, η μεγάλη πλειονότητα των χωρών του κόσμου είχε επίσημα υιοθετήσει πλήρως τα πρότυπα ανάπτυξης ΠΟΥ – 125 χώρες. Άλλες 25 χώρες βρίσκονταν σε διαδικασία υιοθέτησης των προτύπων. Τέλος μόλις 30 χώρες δεν τα υιοθετούσαν και δεν υπήρχε σκέψη να το κάνουν.Ο κύριος λόγος για την μη υιοθέτηση ήταν προτίμηση σε τοπικά διαγράμματα ανάπτυξης αναφοράς. Από τις επιμέρους καμπύλες, η καμπύλη βάρους ως προς την ηλικία υιοθετήθηκε σχεδόν παγκόσμια.

Για πολλές χώρες, η υιοθέτηση των προτύπων ανάπτυξης ΠΟΥ και η τοποθέτησή τους μέσα στα ιατρικά αρχεία του κάθε παιδιού συνοδεύθηκε και από τροποποιήσεις των συστάσεων σχετικά με την βρεφική διατροφή και με άλλα μηνύματα υγείας. Τα 2/3 των χωρών του κόσμου εισήγαγαν τα στάνταρ του ΠΟΥ στην εκπαίδευση επαγγελματιών υγείας σε επίπεδο πανεπιστημίου. Πολλές χώρες ενσωμάτωσαν τα στάνταρ σε αυτοματοποιημένα πληροφοριακά συστήματα ασθενών.

Το Τμήμα Διατροφής του ΠΟΥ συμπεραίνει ότι, πέντε χρόνια μετά την δημοσίευσή τους, τα πρότυπα ανάπτυξης παιδιού ΠΟΥ έχουν πλέον μελετηθεί εκτενώς και έχουν γίνει ευρέως αποδεκτά σε παγκόσμιο επίπεδο.

Οι περισσότερες χώρες του κόσμου έχουν υιοθετήσει και έχουν εναρμονιστεί με τις καλύτερες δυνατές πρακτικές για την εκτίμηση της παιδικής σωματικής ανάπτυξης, εγκαθιστώντας το βρέφος που θηλάζει ως το φυσιολογικό και το σημείο αναφοράς, απέναντι στο οποίο όλα τα παιδιά πρέπει να συγκρίνονται και να εκτιμάται η συμμόρφωση με το δικαίωμα του παιδιού να επιτύχει το πλήρες γενετικό του δυναμικό σε ανάπτυξη.

Το ζύγισμα του μωρού αποτελεί ένα χρήσιμο εργαλείο για τον παιδίατρο. Το βάρος του παιδιού παρακολουθείται τακτικά και οι τιμές τοποθετούνται σε ειδικές καμπύλες αύξησης, ώστε να συγκρίνουμε την πρόσληψη βάρους του συγκεκριμένου βρέφους με εκείνη των περισσότερων βρεφών της ίδιας ηλικίας και φύλου. Με τον τρόπο αυτό ανιχνεύουμε μη φυσιολογικές αποκλίσεις, όπως τάση για παχυσαρκία, για καθυστέρηση ή στασιμότητα στην αύξηση.

Το ζύγισμα αποτελεί παράλληλα και σημαντική ιατρική παρέμβαση που, όπως κάθε άλλη, μπορεί να επηρεάσει σημαντικά την επιτυχία του θηλασμού. Η εκτίμηση του βάρους του μωρού, όταν γίνεται υπερβολικά συχνά ή με λάθος τρόπο, στα χέρια ενός κακώς εκπαιδευμένου και μη ενημερωμένου γιατρού, μπορεί να μετατραπεί σε εμπόδιο που αγχώνει τη μητέρα, γίνεται αφορμή για αμφιβολίες σχετικά με το θηλασμό, για χορήγηση «συμπληρώματος» ξένου γάλακτος και τελικά για αποθηλασμό.

Ο ρυθμός ανάπτυξης των υγειών βρεφών που θηλάζουν αποκλίνει σημαντικά από τις παραδοσιακές καμπύλες βάρους για βρέφη. Αυτές είναι ανεπαρκείς γιατί βασίζονται κυρίως σε βρέφη που τρέφονται με μπιμπερό. 

Μια μεγάλη έρευνα διεξήχθηκε με πρωτοβουλία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας μεταξύ 1997 και 2003 σε έξι χώρες του κόσμου: τη Βραζιλία, την Γκάνα, την Ινδία, τις ΗΠΑ, τη Νορβηγία και το Ομάν. Η μελέτη παρακολούθησε την σωματική αύξηση σε 882 μωρά από τη γέννηση έως την ηλικία των πέντε ετών. Κάθε μωρό εξετάστηκε και ζυγίστηκε 21 φορές κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου. Τα βρέφη αυτά ήταν τελειόμηνα, δεν είχαν κάποιο πρόβλημα υγείας ή άλλους περιβαλλοντικούς παράγοντες – όπως κάπνισμα της μητέρας- που να περιορίζουν την αύξησή τους. Θήλασαν αποκλειστικά ή σχεδόν αποκλειστικά για τουλάχιστον τρεις μήνες, πήραν τις πρώτες στερεές τροφές μετά τον έκτο μήνα και συνέχισαν να θηλάζουν μέχρι τον 12ο μήνα.

Με τα δεδομένα αυτής της μελέτης οι επιστήμονες κατασκεύασαν καινούργιες καμπύλες σωματικής αύξησης για αγόρια και κορίτσια βρεφικής και νηπιακής ηλικίας. Οι καμπύλες αυτές αντιπροσωπεύουν τον ρυθμό ανάπτυξης που θα έπρεπε να έχει κάθε βρέφος, εάν οι μητέρες ακολουθούσαν τις καλύτερες πρακτικές, δηλαδή αποκλειστικό θηλασμό, αποφυγή καπνίσματος, εισαγωγή στερεών τροφών όταν πρέπει.

Τα καινούργια στάνταρ ανάπτυξης καταδεικνύουν την φυσιολογική ανθρώπινη ανάπτυξη κατά τα δύο πρώτα χρόνια της ζωής κάτω από ιδανικές περιβαλλοντικές συνθήκες και μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να εκτιμήσουμε παιδιά σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου, ανεξάρτητα από εθνικότητα, κοινωνικο-οικονομική κατάσταση και τρόπο διατροφής. Τα στάνταρ για πρώτη φορά τοποθετούν το μητρικό θηλασμό στη θέση του φυσιολογικού και εγκαθιστούν το μωρό που θηλάζει ως το φυσιολογικό μοντέλο για αύξηση και ανάπτυξη.Η χρήση τους μπορεί να βοηθήσει τις πολιτικές για την προώθηση του θηλασμού.

Το αντιπροσωπευτικό δείγμα από έξι χώρες του κόσμου παρέχει μια πραγματικά διεθνή αναφορά που υπογραμμίζει το γεγονός ότι οι πληθυσμοί παιδιών μεγαλώνουν παρόμοια σε όλα τα μέρη του κόσμου, εφόσον ικανοποιούνται οι ανάγκες τους σε υγεία και φροντίδα.

Οι καινούργιες καμπύλες αύξησης των βρεφών παρέχουν ένα εργαλείο για την σωστή εκτίμηση των παιδιών στις σύγχρονες χώρες που χαρακτηρίζονται από πολυπολιτισμικότητα. Όλα τα παιδιά αυτού του κόσμου που μεγαλώνουν σε υγιή περιβάλλοντα και ακολουθούν τις συνιστώμενες πρακτικές διατροφής παρουσιάζουν εξαιρετικά ίδιους ρυθμούς αύξησης.

Φανταστείτε ότι ακόμα και οι καινούργιες καμπύλες αύξησης του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας πλησιάζουν μεν στο φυσιολογικό, αλλά δεν το αντιπροσωπεύουν πλήρως! Τα μωρά στα οποία στηρίχθηκαν θήλασαν αποκλειστικά για τουλάχιστον τρεις μήνες, όταν η σημερινή, τεκμηριωμένη οδηγία των επιστημόνων είναι για αποκλειστικό θηλασμό έξι μηνών και συνέχιση του θηλασμού έως τουλάχιστον την συμπλήρωση του δεύτερου έτους του παιδιού.

Ωστόσο, έστω και με αυτούς τους περιορισμούς, οι καμπύλες αύξησης του ΠΟΥ έχουν σημαντικές διαφορές με εκείνες που χρησιμοποιούνται παραδοσιακά – και στη χώρα μας – και στηρίζονται σε βρέφη που πίνουν μόνο ξένο γάλα.

Το φυσιολογικό μωρό, δηλαδή εκείνο που θηλάζει αποκλειστικά, τείνει να βάζει πολύ βάρος κατά τους πρώτους 3-4 μήνες της ζωής του. Η εντυπωσιακή αυτή αύξηση δεν πρέπει να μας ανησυχεί και δεν συνιστά παχυσαρκία. Έπειτα ο ρυθμός αύξησής του μειώνεται σημαντικά, σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει με το μωρό που πίνει μπιμπερό. Αυτό σημαίνει πως τα παιδιά ενός έτους που θηλάζουν δεν είναι λεπτά, αλλά εκείνα που δε θηλάζουν παχύσαρκα!

Αν βασιστούμε στις παραδοσιακές καμπύλες, μωρά εννιά μηνών που συνεχίζουν να θηλάζουν συχνά χαρακτηρίζονται ψευδώς ως λιποβαρή. Αντίστροφα, πάρα πολλά παιδιά με μπιμπερό, που στις παραδοσιακές καμπύλες φαίνονται να μεγαλώνουν φυσιολογικά, στην πραγματικότητα είναι παχύσαρκα.

Το μέσο βάρος των βρεφών στην ηλικία του ενός έτους στο διάγραμμα του ΠΟΥ είναι ένα ολόκληρο κιλό λιγότερο από τα παλιά διαγράμματα! Αντί λοιπόν να τρομοκρατούμε μητέρες που θηλάζουν ότι το μωρό τους δεν παίρνει βάρος γιατί το γάλα τους «δεν είναι καλό, δεν είναι πια αρκετό», θα έπρεπε καλύτερα να κρούουμε τον κώδωνα του κινδύνου σε πολλές άλλες μητέρες που μεγαλώνουν μωρά και νήπια χωρίς να τα θηλάσουν, με αποτέλεσμα πρώιμη και παθολογική παχυσαρκία.

Όλα αυτά σημαίνουν πρακτικά τα εξής:

Εάν ο παιδίατρός μας χρησιμοποιεί τις καμπύλες αύξησης που υπάρχουν στο βιβλιάριο υγείας του παιδιού μας, είναι πιθανό:

1. Κάποια παιδιά τριών ή τεσσάρων μηνών που θηλάζουν να χαρακτηρίζονται παχύσαρκα ενώ δεν είναι
2. Κάποια παιδιά τριών και τεσσάρων μηνών που παίρνουν μπιμπερό να χαρακτηρίζονται φυσιολογικά ενώ δεν παίρνουν ικανοποιητικό βάρος
3. Κάποια παιδιά ενός έτους που θήλασαν για μήνες ή συνεχίζουν να θηλάζουν χαρακτηρίζονται λιποβαρή ενώ είναι φυσιολογικά
4. Κάποια παιδιά ενός έτους που δε θήλασαν καθόλου χαρακτηρίζονται φυσιολογικά ενώ είναι παχύσαρκα!

Οι καμπύλες ανάπτυξης του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας έχουν υιοθετηθεί από χώρες, όπως η Μεγάλη Βρετανία και οι ΗΠΑ. Πρόσφατα, το Εθνικό Κέντρο για την Πρόληψη και τον Έλεγχο Νοσημάτων των ΗΠΑ εξέδωσε ανακοίνωση, σύμφωνα με την οποία συνιστάται η χρήση των καμπυλών του ΠΟΥ για την εκτίμηση της αύξησης των βρεφών κάτω των 2 ετών στις ΗΠΑ. Στην απόφαση αυτή είναι σύμφωνη η Αμερικανική Παιδιατρική Ακαδημία και ο Σύνδεσμος Διεθνώς Πιστοποιημένων Συμβούλων Γαλουχίας. Η απόφαση προτρέπει επαγγελματίες δημόσιας υγείας, ιδιώτες παιδιάτρους, παιδιάτρους σε νοσοκομεία και άλλους κλινικούς γιατρούς να εγκαθιδρύσουν το θηλασμό ως κλινικό στάνταρ για πολιτικές και πρακτικές γύρω από την εκτίμηση της φροντίδας των βρεφών.

Οι καμπύλες ανάπτυξης του ΠΟΥ είναι εύκολα και άμεσα διαθέσιμες για κάθε ενδιαφερόμενο – επαγγελματία ή γονιό – στην ιστοσελίδα του CDC:http://www.cdc.gov/growthcharts

Η Ελλάδα ανήκει στις 30 χώρες του κόσμου, την μικρή μειοψηφία, που δεν έχει κάνει ούτε συζήτηση για την αναγκαιότητα κλινικής χρήσης των προτύπων ανάπτυξης παιδιού ΠΟΥ. Τα βιβλιάρια υγείας των παιδιών μας περιλαμβάνουν καμπύλες ανάπτυξης που έχουν προκύψει από μελέτη του 2001 στην περιοχή της Αττικής, μη αντιπροσωπευτική του γενικού πληθυσμού, που αφορούσε κυρίως παιδιά που δεν θήλασαν.Οι καμπύλες αυτές έχουν τεράστιες διαφορές με τα πρότυπα ανάπτυξης ΠΟΥ.

Η άμεση και καθημερινή συνέπεια είναι δεκάδες βρέφη κάθε μέρα να σταματούν πρόωρα τον μητρικό θηλασμό γιατί η ανάπτυξή τους χαρακτηρίζεται από τους επαγγελματίες υγείας «προβληματική» με βάση τις παλιές καμπύλες ανάπτυξης του βιβλιαρίου υγείας.

Αλλά υπάρχει και ένα ακόμα πιο λυπηρό φαινόμενο: με την μη χρησιμοποίηση των προτύπων ανάπτυξης ΠΟΥ, πολλά «στρουμπουλά» παιδιά και βρέφη  – που κυρίως δεν θήλασαν και πίνουν ξένο γάλα – χαρακτηρίζονται υγιή και όχι υπέρβαρα ή παχύσαρκα, σε μια εποχή που η επιδημία παιδικής παχυσαρκίας έχει πάρει τρομακτικές διαστάσεις…

Το επιχείρημα των 30 χωρών που δεν υιοθετούν τα πρότυπα ΠΟΥ είναι σαθρό από την σύλληψή του. Η ουσία των προτύπων ΠΟΥ είναι ότι ΔΕΝ πρόκειται για μια απλή αντανάκλαση του πως μεγαλώνουν τα παιδιά γύρω μας, γιατί τα παιδιά γύρω μας μπορεί να είναι για παράδειγμα όλα παχύσαρκα λόγω λανθασμένης διατροφής!

Το θέμα δεν είναι να συγκρίνουμε κάθε παιδί με αυτό που συνήθως συμβαίνει γύρω του, γιατί αυτό που συνήθως συμβαίνει γύρω του – όπως στην Ελλάδα με τα τραγικά χαμηλά ποσοστά μητρικού θηλασμού – μπορεί να είναι και λάθος. Το θέμα είναι να βρούμε πως μεγαλώνει φυσιολογικά ένα βρέφος και νήπιο όταν κάνει φυσιολογικά πράγματα, δηλαδή όταν θηλάζει, όταν η μητέρα του είναι υγιής και δεν καπνίζει κλπ.

Επομένως το επιχείρημα ότι τα πρότυπα ανάπτυξης ΠΟΥ δεν είναι «σωστά» για την Ελλάδα γιατί ο ελληνικός πληθυσμός έχει «ιδιαιτερότητες» και μεγαλώνει διαφορετικά είναι πραγματικά άσχετο με το θέμα. Το θέμα δεν είναι πως μεγαλώνουν τα παιδιά μας στην Ελλάδα, αλλά πως θα έπρεπε να μεγαλώνουν αν ανέπτυσσαν σωστά το γενετικό τους δυναμικό με μητρικό θηλασμό σύμφωνα με τις συστάσεις ΠΟΥ. 


Η σημαντικότερη ανακάλυψη της μελέτης του ΠΟΥ είναι ότι όλα τα παιδιά σε όλα τα μέρη του κόσμου, εφόσον έχουν τις σωστές προυποθέσεις στο περιβάλλον τους, μεγαλώνουν με παρόμοιο τρόπο.

Είναι το διαφορετικό περιβάλλον – σωστή ή μη σωστή παρακολούθηση από επαγγελματία υγείας, θηλασμός ή μη, μητέρα υγιής ή μη, κάπνισμα μητέρας ή όχι κλπ – που δημιουργεί διαφορές στην σωματική αύξηση των παιδιών σε διαφορετικές περιοχές του κόσμου.

Οι ιθύνοντες στην Ελλάδα δεν θέλουν ή αδυνατούν να κατανοήσουν αυτήν την ουσία του ζητήματος, με συνέπεια κάθε μέρα που αφήνουν να περνάει εκατοντάδες βρέφη να αποθηλάζουν πρόωρα και η επιδημία παιδικής παχυσαρκίας να επιτείνεται στην χώρα λόγω κακής αντιμετώπισης και αδράνειας από επαγγελματίες υγείας.

Πηγή: de Onis M et al. Worldwide implementation of the WHO Child Growth Standards. Public Health Nutr. 2012 Apr 12:1-8. [Epub ahead of print]