ΕΡΩΤΗΣΗ

Θέλω να σταματήσω τον θηλασμό. Το μωρό είναι 17 μηνών και θηλάζει 4 φορές την ημέρα

Δήμητρα Κ., Θεσσαλονίκη

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Μπράβο σας που καταφέρατε να θηλάσετε γι’ αυτό το διάστημα!

Στην ηλικία που είναι το παιδάκι σας υπάρχουν διάφορα θέματα που μπορεί να επηρεάζουν το θέμα του αποθηλασμού, μια και το στήθος δεν αντιπροσωπεύει μόνο την παροχή τροφής, αλλά αποτελεί για το παιδί ένα ψυχικό «καταφύγιο» για να νοιώθει ασφαλές και για να διαχειρίζεται τα άγχη του όποτε αυτά προκύπτουν. Τα βασικότερα άγχη σε αυτή την ηλικία αφορούν στον αποχωρισμό από την μητέρα και, πιο συγκεκριμένα την φάση της επαναπροσέγγισης που θεωρείται και η πιο «δύσκολη» φάση στην διεργασία του ψυχολογικού αποχωρισμού και της εξατομίκευσης του παιδιού.

Πιο αναλυτικά, γύρω στους 15 μήνες παρατηρείται μια σημαντική αλλαγή στην ποιότητα της σχέσης μητέρας-παιδιού. Η μητέρα δεν αποτελεί πλέον τη «βάση» για «γέμισμα» σε περιόδους ανάγκης, αλλά ένα άτομο με το οποίο το παιδί επιθυμεί να μοιράζεται κάθε του ανακάλυψη. Χαρακτηριστικό είναι ότι το παιδί σ’ αυτή την ηλικία πηγαίνει συνεχώς πράγματα στη μητέρα που έχει «ανακαλύψει». Επίσης, αρχίζει να παίρνει περισσότερη ευχαρίστηση όχι πλέον μόνο από την εξερεύνηση του άψυχου κόσμου, αλλά από την κοινωνική αλληλεπίδραση. Ταυτόχρονα, αρχίζει να συνειδητοποιεί ότι οι επιθυμίες της μητέρας δεν είναι πάντα ταυτόσημες με τις δικές του. Η αναγνώριση της μητέρας ως ξεχωριστής ύπαρξης συνεπάγεται την αναγνώριση της ξεχωριστής ύπαρξης άλλων παιδιών και της ομοιότητας τους με εκείνο. Αναπτύσσεται η επιθυμία για καθρέφτισμα, μίμηση, ταύτιση με άλλα παιδιά.

Αυτές οι εξελίξεις λαμβάνουν χώρα στο μέσο μιας αναπτυξιακής φάσης όπου χαρακτηριστική είναι η απληστία και η ζήλια. Επίσης, με την ανακάλυψη της ανατομικής διαφοράς των φύλων το παιδί βιώνει το σώμα του ως δικό του κτήμα και δεν θέλει πια να το «διαχειρίζονται». Έτσι, βλέπουμε ότι δεν κάθεται πια παθητικό όταν το αλλάζουν ή το ντύνουν ή δεν θέλει να το αγκαλιάζουν ή να το φυλάνε εάν εκείνο δεν θέλει. Ακόμη, ο κόσμος του επεκτείνεται για να συμπεριλάβει και τον πατέρα, αλλά και άλλα άτομα εκτός των γονέων. Ιδιαίτερα ο πατέρας, σύμφωνα με πολλούς συγγραφείς, (Abelin, 1971• Liebman & Abell, 2000• Mahler et al., 1975) έχει καταλυτικό ρόλο για τη διεργασία του αποχωρισμού εξατομίκευσης.

Επιπλέον, η σχέση των γονιών μεταξύ τους φέρνει το παιδί αντιμέτωπο με το ότι η μητέρα έχει και άλλα ενδιαφέροντα. Όλα αυτά έχουν σημαντική επίδραση στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του παιδιού, ιδιαίτερα όσον αφορά στην αποδέσμευση από τη μητέρα, την οργάνωση του λόγου, την ρύθμιση της επιθετικότητας, την αποδοχή των ορίων των γενεών, την ικανότητα για σεβασμό και εξιδανίκευση των άλλων και την είσοδο στη χρονική τάξη. Σε σχέση με τον θηλασμό κάποια παιδιά σε αυτή την ηλικία αρχίζουν να αραιώνουν από μόνα τους τα γεύματα που θηλάζουν. Βέβαια, αυτό δεν αποτελεί πάντα ένδειξη ότι θέλουν να αποθηλάσουν.

Γύρω στους 17-18 μήνες ενώ το παιδί αυτονομείται όλο και περισσότερο, υπάρχει μια συνεχής ανησυχία για το που βρίσκεται η μητέρα. Έτσι, σε αυτή την φάση μπορεί να παρατηρηθεί έντονο άγχος αποχωρισμού που εκδηλώνεται με υπερκινητικότητα και ανησυχία. Σχεδόν όλα τα παιδιά αυτή την περίοδο παρουσιάζουν ξεσπάσματα θυμού, μεγάλη ευαλωτότητα, οργή, αίσθημα αβοήθητου, καθώς και άγχος προς τους ξένους.

Τα παιδιά αυτής της ηλικίας χαρακτηριστικά χρησιμοποιούν τη μητέρα τους ως προέκταση του εαυτού τους. Έτσι, από τη μια υπάρχει η επιθυμία να είναι ξεχωριστά και από την άλλη να εκπληρώνει η μητέρα τις επιθυμίες μαγικά, χωρίς όμως να αναγνωρίσουν ότι η βοήθεια προήλθε απέξω. Επίσης, το παιδί σταδιακά συνειδητοποιεί ότι τα αντικείμενα αγάπης του (οι γονείς του) είναι ξεχωριστά άτομα με τα δικά τους προσωπικά ενδιαφέροντα.

Πρέπει σταδιακά και με επώδυνο τρόπο να εγκαταλείψει την ψευδαίσθηση ότι είναι παντοδύναμο, συχνά μέσω έντονων καβγάδων με τη μητέρα. Παρεξηγήσεις μεταξύ μητέρας και παιδιού παρατηρούνται πάντοτε σε αυτή φάση, ακόμη και στις πιο «φυσιολογικές» περιπτώσεις. Η απαίτηση του παιδιού για τη συνεχή παρουσία της μητέρας φαίνεται αντιφατική εφόσον από την άλλη παρουσιάζεται τόσο «αυτόνομο».

Αυτό είναι το κρίσιμο σημείο που ορίζεται ως «η κρίση της επαναπροσέγγισης». Σε αυτό το πλαίσιο, ο αποθηλασμός μπορεί να βιώνεται ως ένα επιπλέον άγχος που πρέπει να διαχειριστεί το παιδί, καθώς το στήθος της μητέρας είναι ένα μέρος στο οποίο μπορούσε να ανατρέξει «για παρηγοριά» ανά πάσα στιγμή. Γι’ αυτό και το βράδυ που τα άγχη αναζωπυρώνονται είναι και πιο έντονη η ανάγκη για θηλασμό.

Ωστόσο, από την ηλικία των 21 μηνών και έπειτα αρχίζει να παρατηρείται μια μείωση της κρίσης της επαναπροσέγγισης. Διάφορα αναπτυξιακά επιτεύγματα συμβάλλουν στο να αποκτήσει το παιδί την ικανότητα να λειτουργεί σε μια μεγαλύτερη απόσταση και χωρίς τη φυσική παρουσία της μητέρας. Η ανάπτυξη της γλώσσας και η ικανότητα του να κατονομάζει αντικείμενα παρέχουν στο παιδί μια αίσθηση ικανότητας να ελέγχει το περιβάλλον. Επίσης, υπάρχει πρόοδος στην ικανότητα του παιδιού να εκφράζει επιθυμίες και φαντασιώσεις μέσω συμβολικού παιχνιδιού.Από αυτό το σημείο και έπειτα, τα πράγματα αλλάζουν τόσο ραγδαία που είναι πλέον πολύ ξεχωριστά για το κάθε παιδί και δεν μπορούν να θεωρηθούν μια συγκεκριμένη φάση. 

Η συναισθηματική ρύθμιση τόσο της μητέρας όσο και του παιδιού είναι κεντρικής σημασίας και επηρεάζουν ο ένας τον άλλο σχετικά με τα συναισθήματα για τον εαυτό τους. Τα ευρήματα νέων ερευνών συνεχίζουν να επικυρώνουν τη σημαντικότητα της ικανότητας της μητέρας να αντέχει, να εμπεριέχει και να ρυθμίζει επιτυχώς τις αμφιθυμικές συμπεριφορικές και συναισθηματικές αντιδράσεις του παιδιού σε αυτή τη φάση. 

Η μητέρα, ανάλογα με τη δική της προσαρμογή, μπορεί να αντιδράσει στις απαιτήσεις του παιδιού είτε με συνεχή συναισθηματική διαθεσιμότητα και ενεργό συμμετοχή ή με λιγότερο επιθυμητές στάσεις. Εντούτοις, αυτό που είναι απαραίτητο είναι η συνεχής συναισθηματική της διαθεσιμότητα. Αν η μητέρα είναι «σιωπηλά διαθέσιμη» διευκολύνοντας έτσι τις προσπάθειες του παιδιού για μίμηση και ταύτιση, τότε μπορεί να εξελιχθεί η εσωτερίκευση της σχέσης μητέρας-παιδιού. Ακόμη, η συναισθηματική προθυμία της μητέρας να αφήσει το παιδί της να φύγει, να το ενθαρρύνει προς την ανεξαρτησία συνιστά απαραίτητη προϋπόθεση για τη φυσιολογική εξατομίκευση (Bergman & Harpaz-Rotem, 2004). 

Εν κατακλείδι, η αναπτυξιακή φάση που βρίσκεται το παιδί θα πρέπει να ληφθεί υπόψη σε σχέση και με το πώς αντιδρά στον αποθηλασμό. Δεν παραθέτετε λεπτομέρειες, αλλά το γεγονός ότι απευθύνεστε σε μένα που είμαι κλινικός ψυχολόγος με κάνει να σκεφτώ ότι ενδεχομένως να βιώνετε τις αντιδράσεις της ως έντονες. Επειδή είναι πολύ βασικό να πάρετε τις σωστές οδηγίες για το πώς θα επιτύχετε έναν σταδιακό αποθηλασμό μπορείτε να απευθυνθείτε και σε κάποιον από τους πιστοποιημένους σύμβουλους γαλουχίας, παραθέτοντας επιπλέον πληροφορίες για τις συνήθειες του παιδιού σε σχέση με τον θηλασμό.

Βιβλιογραφία:

• Abelin, E. L. (1971). The role of the father in the separation-individuation process In J. B. McDevitt & C. F. Settlage (Eds.), Separation-Individuation: Essays in Honor of Margaret S. Mahler, pp. 229–252. New York: International Universities Press. 
• Bergman, A. & Harpaz-Rotem, I. (2004). Revisiting rapprochement in the light of contemporary developmental theories. Journal of the American Psychoanalytic Association, 52, 555-570. 
• Liebman, S. J. & Abell, S. C. (2000). The forgotten parent no more: a psychoanalytic reconsideration of fatherhood. Psychoanalytic psychology, 17, 88-105. 
• Mahler, M. S., Pine, F., & Bergman, A. (1975). The psychological birth of the human infant. New York: Basic Books.

Έλενα Τερζίογλου

Έλενα Τερζίογλου, Κλινική Ψυχολόγος

Τέως Επιστημονικός συνεργάτης του mitrikosthilasmos.com