Απαντά η Έλενα Τερζίογλου 
Κλινική Ψυχολόγος

Καλησπέρα σας και συγχαρητήρια για την υπέροχη δουλειά σας.

Είμαι μητέρα ενός αγοριού 16 μηνών και ενός βρέφους 9 ημερών. Θηλάζω και τα δυο μωρά αποκλειστικά.

Το πρόβλημά μου είναι ότι από την ημέρα που φέραμε το μικρούλη μας στο σπίτι, ο “μεγάλος” έχει προσκοληθεί επάνω μου και θέλει να θηλάζει συνέχεια. Δεν αφήνει το στήθος με τίποτα. Πολλές φορές φτάνω σε σημείο να πονάνε οι θηλές μου, οπότε και αναγκάζομαι να τον βγάλω από το στήθος, με αποτέλεσμα να έχουμε κλάματα.

Δεν ξέρω πως να αντιμετωπίσω την κατάσταση. Όταν πάω να πάρω τον μικρό με τραβάει και γκρινιάζει, για να μην πάω. Όταν έχω αγκαλιά τον μικρό θέλει και εκείνος αγκαλιά. Δεν ξέρω τι να κάνω. Εκεί που το παιδάκι μου ήταν ήρεμο και δεν έκλαιγε καθόλου, τώρα κλαίει, γκρινιάζει και στενοχωριέται. Και εγώ που τον βλέπω να στενοχωριέται γίνομαι χάλια και κλαίω και δεν ξέρω τι να κάνω.

Τι θα με συμβουλεύατε να κάνω; Πρέπει να δω κάποιον ειδικό;
Ευχαριστώ εκ των προτέρων

Ιφιγένεια Θ., Παπάγου

Αγαπητή Ιφιγένεια,

να σας ζήσει το νέο μέλος της οικογένειας!!

Η ψυχοσυναισθηματική περίοδος που διανύετε είναι μια από τις πιο όμορφες, αλλά ταυτόχρονα τις πιο δύσκολες στη ζωή μιας γυναίκας. Έχω αναφερθεί παλαιότερα στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της συναισθηματικής φάσης που διανύει η μητέρα τους τελευταίους μήνες της εγκυμοσύνης και τους πρώτους μήνες της ζωής του μωρού της.

Στην περίοδο αυτή που ο παιδίατρος και ψυχαναλυτής D. Winnicott (1965) ονόμασε «πρωταρχική μητρική ενασχόληση» η μητέρα είναι εντελώς απορροφημένη με την φροντίδα του μωρού της. Βιώνει ακόμη το βρέφος ως μέρος του εαυτού της –άλλωστε πριν λίγο διάστημα βρισκόταν μέσα στο σώμα της. Ταυτίζεται μαζί του και προσπαθεί να αναγνωρίσει κάθε φορά την συναισθηματική του κατάσταση.

Για να φέρει εις πέρας αυτό το έργο η μητέρα επιστρατεύει τον δικό της ψυχισμό, τις δικές της εμπειρίες, ακόμη και εμπειρίες από τότε που εκείνη ήταν μωρό. Η διαδικασία αυτή είναι απαραίτητη για την ψυχική ωρίμανση του βρέφους. Κατά την διάρκεια αυτής της φάσης η μητέρα βρίσκεται σε μια κατάσταση εξάρτησης όπου νοιώθει αρκετά ευάλωτη.

Όταν αυτή η ψυχική κατάσταση παρέλθει μετά από λίγους μήνες και η σχέση μητέρας-βρέφους έχει εγκατασταθεί η μητέρα αρχίζει να έχει χώρο μέσα της για να σκεφτεί κι άλλα πράγματα που πριν είχε βάλει στην άκρη.

Με απλά λόγια είναι σαν να σκέφτεστε να λειτουργείτε για δύο άτομα –για εσάς και το μωρό σας-,  να προσπαθείτε κάθε φορά να δείτε τι χρειάζεται συναισθηματικά και πρακτικά και να ανταποκριθείτε στις ανάγκες του. Σε αυτό προστίθεται και η φροντίδα του «μεγάλου» σας γιου, έργο καθόλου εύκολο στην ηλικία που βρίσκεται. Θεωρώ λοιπόν ότι η φάση που βρίσκεστε είναι απόλυτα φυσιολογικό να σας κάνει πιο ευαίσθητη τώρα σε σχέση με το πώς αντιλαμβάνεστε τα πράγματα και ίσως γι’ αυτό να αισθάνεστε αυτή την «απελπισία» που περιγράφετε.

Σε σχέση με την ζήλια του γιου σας, επίσης έχω αναφερθεί εκτενώς σε προηγούμενο κείμενο. Θα συνοψίσω λέγοντας ότι πρώτα απ’ όλα ο τρόπος έκφρασης της ζήλιας είναι άμεσα συνυφασμένος με την ηλικία του παιδιού και κατά συνέπεια με τους τρόπους που διαθέτει για να την διαχειριστεί.

Στην ηλικία που είναι ο γιος σας όσο και να είχε προετοιμαστεί για τον ερχομό του μωρού, δεν μπορεί να συνδέσει και να καταλάβει αυτό που ακούει προφορικά με αυτό που συμβαίνει λίγο αργότερα και πως επηρεάζει την δική του ζωή. Επίσης, είναι σε μια αναπτυξιακή φάση που αρχίζει να συνειδητοποιεί ότι οι επιθυμίες της μητέρας δεν είναι πάντα ταυτόσημες με τις δικές του και καταλαβαίνει ότι η μητέρα του έχει κι άλλα ενδιαφέροντα. Έτσι λοιπόν η θέα του μωρού που θηλάζει το φέρνει αντιμέτωπο με έναν κυριολεκτικό τρόπο με αυτή την «σκληρή» πραγματικότητα.

Ιδιαίτερα σε σχέση με τον θηλασμό, σας θυμίζω ότι δεν αντιπροσωπεύει μόνο την τροφή. Συνεπώς αυτό που επιθυμεί το παιδί είναι περισσότερο η αντιμετώπιση που απολαμβάνει ένα παιδί που θηλάζει, δηλαδή ότι αποτελεί το πρωταρχικό μέλημα της μητέρας του.

Το λάθος που κάνουν πολλές φορές οι γονείς είναι ότι στενοχωριούνται όταν βλέπουν ότι παρόλες τις προσπάθειες τους, τα «δυσάρεστα» συναισθήματα εμφανίζονται. Όμως τα συναισθήματα δεν μπορούμε να τα αποτρέψουμε παρά μόνο να τα καταλάβουμε.

Σκεφτείτε κάποιος να σας έλεγε ότι από αύριο θα έρθει και μια άλλη γυναίκα να μένει στο σπίτι σας και ότι θα μοιράζεται όλα τα πράγματα σας και κυρίως τον άντρα σας. Πως θα σας φαινόταν αυτό όσο και αν κάποιος σας το εξηγούσε και το επένδυε με λογική; Κάπως έτσι αισθάνονται και τα παιδιά όταν βλέπουν ένα καινούργιο αδελφάκι να «παίρνει την θέση τους».

Όπως έχω αναφέρει παλαιότερα η ζήλια που εκφράζεται αποτελεί ένα φυσιολογικό φαινόμενο. Αντιπροσωπεύει μια κατάκτηση στην ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού και μας δείχνει ότι είναι ικανό να αγαπήσει και να διεκδικήσει.

Ένα άλλο θέμα, σχετικό με αυτό, που το κάνουμε όχι μόνο με τα παιδιά μας αλλά και με τους εαυτούς μας, είναι το ότι πολλές φορές αποτρέπουμε την έκφραση αρνητικών συναισθημάτων γιατί μας δυσκολεύουν. Όμως κάποιες φορές αυτό για ένα παιδί αποτελεί κατά κάποιο τρόπο έναν εγκλωβισμό, σαν να το βάζουμε σε μια θέση όπου δεν δικαιούται να γίνει «κακό», να μας δυσαρεστήσει.

Σχεδόν όλα τα παιδιά αυτή την περίοδο παρουσιάζουν ξεσπάσματα θυμού, μεγάλη ευαλωτότητα, οργή, αίσθημα αβοήθητου, καθώς και άγχος προς τους ξένους. Αυτό συμβαίνει ιδιαίτερα λίγο αργότερα στους 18 μήνες περίπου που μπαίνουν στην φάση του ψυχολογικού αποχωρισμού που ονομάζεται «επαναπροσέγγιση», μια φάση με έντονες συναισθηματικές μεταβολές.

Σε όλα αυτά τα θέματα βασικό ρόλο διαδραματίζει η στάση που κρατά και ο μπαμπάς του παιδιού και σύντροφος της μητέρας. Για να την διευκολύνει που βρίσκεται σε μια ευάλωτη περίοδο στο να αντιμετωπίσει τα έντονα συναισθήματα και άγχη που βιώνει ο σύντροφος της χρειάζεται να είναι προστατευτικός, υποστηρικτικός, να έχει ανοχή και κατανόηση, και να είναι φροντιστικός μαζί της.

Δεν πρέπει βέβαια να ξεχνάμε ότι και εκείνος περνά τα δικά του αντίστοιχα άγχη (δεν έχει πια αποκλειστική σχέση με την σύντροφο του, μοιράζεται την προσοχή της, τα συναισθήματα της και το σώμα της με το μωρό).

Είναι βασικό να βρίσκεται κοντά και να «ξεκουράζει» την μητέρα, έστω για λίγο, όχι μόνο με την πρακτική έννοια -άλλωστε αυτό μπορεί να το κάνει οποιοσδήποτε- όσο με την ψυχική έννοια, να της αφήσει λίγο χώρο όταν εκείνη νοιώθει ότι την κατακλύζουν οι άμεσες και επιτακτικές ανάγκες του βρέφους ή του μεγαλύτερου παιδιού φροντίζοντας για λίγο ένα από τα δύο.

Μπορεί ο μπαμπάς να ασχοληθεί λίγο περισσότερο με τον γιο σας τον μεγάλο κάνοντας κάποιες δραστηριότητες αποκλειστικά μαζί του. Επίσης είναι καλό να τον υπευθυνοποιήσετε –όσο γίνεται στην ηλικία του- με το να βοηθά στην φροντίδα του μωρού –ακόμη κι αν αυτό σημαίνει κάτι πολύ απλό, όπως π.χ. να σας δώσει το αφρόλουτρο για το μπάνιο του μωρού. Ακόμη, μπορείτε καθώς θηλάζετε το μωρό σας να κάνετε μαζί του κάποια άλλη δραστηριότητα, π.χ. να διαβάσετε ένα παραμύθι, να παίξετε ένα παιχνίδι. Να του δείξετε πόσα πολλά πράγματα μπορείτε επιπλέον να κάνετε μαζί του.

Ένα τελευταίο σχόλιο: δεν ξέρω τι εννοείτε όταν λέτε ότι ήταν ήρεμος πριν και πως ήταν η συμπεριφορά του, μπορείτε όμως με αφορμή τον ερχομό του μωρού να το δείτε και σαν μια ευκαιρία για να οριοθετήσετε λίγο τα πράγματα. Αν πάρω ας πούμε για παράδειγμα τον θηλασμό που σας απασχολεί, αν και πριν ήταν ένα παιδί που απαιτούσε αμέσως να θηλάσει, έτσι κι αλλιώς στην ηλικία που βρίσκεται το επιθυμητό είναι να μπορεί να περιμένει για λίγο (όχι όταν είναι άρρωστο ή ανασταστωμένο), να δέχεται δηλαδή κάποια όρια (επειδή το αναφέρατε: δεν έχετε δύο μωρά πια, έχετε ένα μωρό κι ένα νήπιο).

Ιδιαίτερα ο θηλασμός είναι ένας προνομιούχος τρόπος για να αρχίσει η «εκμάθηση» της διαπραγμάτευσης, της υπομονής και του συμβιβασμού μια και το παιδί αισθάνεται οικειότητα και ασφάλεια. Μπορείτε να δείτε και πληροφορίες και σε σχέση με τον παράλληλο θηλασμό που θα σας βοηθήσουν.

Σε ένα γενικότερο πλαίσιο, σαφώς σε καμία περίπτωση το να βάλετε όρια δεν σημαίνει ότι δεν θα συμμεριστείτε την συναισθηματική πίεση και ματαίωση που βιώνει το παιδί με τον ερχομό του μωρού. Είναι σημαντικό να του δείξετε, και κυρίως να το βάζετε σε λόγια, ότι τον καταλαβαίνετε. Θεωρώ όμως βασικό να μπει σιγά σιγά και πολύ σταδιακά κάποια οριοθέτηση στο τι επιτρέπεται να κάνει και τι όχι γενικώς.

Ελπίζω να σας βοήθησαν αυτές οι σκέψεις, σας θυμίζω ότι είναι σημαντικό όσο γίνεται να έχετε βοήθεια και υποστήριξη στην προσπάθεια που κάνετε από τον περίγυρο σας.

Σας εύχομαι καλό καλοκαίρι!

Βιβλιογραφία
Winnicott, D. W. (1965). The Maturational Processes and the Facilitating Environment. New York: International Universities Press.